Witamina D sprawuje wiele ważnych funkcji w organizmie:
Przypisy:
Zalecenia dotyczące suplementacji witaminy D:
Grupa pacjentów | Dawka witaminy D | Grupa pacjentów | Dawka witaminy D | |
---|---|---|---|---|
Noworodki i niemowlęta | 0-6 mż. | 400 IU/dobę (10,0 µg/dobę) |
Dzieci urodzone przedwcześnie | 400-800 IU/dobę (10,0-20,0 µg/dobę) |
6-12 mż. | 400 IU/dobę (10,0 µg/dobę) |
|||
Dzieci i młodzież | 1-18 lat | 600-1000 IU/dobę (15,0-25,0 µg/dobę) |
Otyłe dzieci i młodzież | 1200-2000 IU/dobę (30-50 µg/dobę) |
Dorośli i seniorzy | >18 lat | 800-2000 IU/dobę (20,0-50,0 µg/dobę) |
Otyli dorośli i seniorzy | 1600-4000 IU/dobę (40-100 µg/dobę) |
Kobiety ciężarne i karmiące piersią | 1500-2000 IU/dobę (37,5-50,0 µg/dobę) |
Osoby pracujące w nocy | 1000-2000 IU/dobę (25-50 µg/dobę) |
Wyróżnia się dwie podstawowe strategie w stosowaniu witaminy D2:
Szczegółowe zalecenia dotyczące stosowania witaminy D u populacji Europy Środkowej w zależności od wieku i stanu zdrowia zostały określone w Zasadach suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018 (Vitamin D supplementation guidelines for Poland —2018 update)5.
stężenie 25(OH)D w surowicy | działanie do rozważenia | ||
---|---|---|---|
nmol/l | ng/ml | ||
Deficyt | 0-50 | 0-20 | Terapia deficytu |
Stężenie suboptymalne | >50-75 | >20-30 | Zwiększenie/utrzymanie suplementacji witaminą D |
Stężenie optymalne | >75-125 | >30-50 | Utrzymanie suplementacji witaminą D |
Stężenie wysokie | >125-250 | >50-100 | Utrzymanie/obniżenie dawek witaminy D |
Stężenie potencjalnie toksyczne | >250 | >100 | Powstrzymanie się od przyjmowania witaminy D do momentu uzyskania stężenia 25(OH)D w zakresie optymalnym |
Poziom toksyczny | >500 | >200 | Leczenie potencjalnych efektów toksycznych |
Za najlepszy miernik poziomu witaminy D w organizmie uznawane jest stężenie 25(OH)D (25-hydroksywitaminy D) w surowicy krwi. Informuje ono o dostępności tego substratu do syntezy formy aktywnej hormonalnie – 1,25(OH)2D.
Stężenie 25(OH)D w surowicy krwi podaje się w nanogramach na mililitr (ng/ml) lub w nanomolach na litr (nmol/l).
Możliwe jest jednoczesne uzyskanie informacji o stężeniu 25(OH)D2 i 25(OH)D3 oraz ich ilości całkowitej 25(OH)D.
Oznaczenie całkowitego stężenia 25(OH)D umożliwia rozpoznanie i monitorowanie niedoboru witaminy D.
Takie badanie wykonuje się na zlecenie lekarza. Chcąc wykonać je na własną rękę, trzeba przygotować się na wydatek w przedziale od 40 do 100 zł, w zależności od miejsca wykonania badania.
Przyczyna | Przykład |
---|---|
Niedostateczna synteza skórna | Styl życia / Kosmetyki z filtrami UV / Ciemna karnacja skóry / Starzenie się skóry (wiek > 65 l.) / Szerokość geograficzna / Przeszczep skóry |
Zmniejszona absorpcja | Mukowiscydoza / Celiakia / Choroba Whipple’a / Choroba Crohna / Operacje bariatryczne / Leki zmniejszające wchłanianie cholesterolu |
Depozycja w tkance tłuszczowej | Otyłość |
Zwiększony katabolizm | Niektóre leki immunosupresyjne |
Zmniejszona synteza 250HD | Niewydolność wątroby |
Zwiększona utrata 250HD w moczu | Zespół nerczycowy |
Zmniejszona synteza 1,25(OH)2D | Przewlekła niewydolność nerek |
Zaburzenia dziedziczne | Mutacje genetyczne powodujące krzywicę lub oporność na witaminę D |
Zaburzenia nabyte | Pierwotna nadczynność przytarczyc / Nadczynność tarczycy / Choroby ziarniniakowe (np. sarkoidoza, gruźlica) / Niektóre chłoniaki |
Niedostateczna suplementacja | Zbyt mała dawka suplementacyjna / Niesystematyczna suplementacja |
Najczęstszą przyczyną niedoborów witaminy D jest brak ekspozycji na promienie słoneczne z powodu stylu życia (praca w zamkniętych pomieszczeniach), a także lęk przed ekspozycją na słońce i stosowanie kosmetyków z filtrami UV. Ocenia się, że stosowanie preparatów z filtrem SPF 15 może redukować zdolność syntezy witaminy D o 99%18.
Skórna produkcja witaminy D często nie wystarcza do zaspokojenia dobowego zapotrzebowania, szczególnie w krajach wysoko uprzemysłowionych. Wynika to z faktu, że efektywne nasłonecznienie jest uzależnione od wielu czynników, np.: położenia geograficznego, pory roku, pogody, pory dnia, zanieczyszczenia powietrza, karnacji skóry, grubości tkanki tłuszczowej, powierzchni ciała wystawionej na promienie słoneczne.
Osoby o bardzo ciemnej karnacji potrzebują kilkukrotnie dłuższej ekspozycji na światło niż osoby o jasnej karnacji. Duża zawartość melaniny w skórze działa jak naturalny filtr przeciwsłoneczny19,20.
Głównymi przyczynami niedoboru witaminy D są3: (patrz tabela)
Niedobór witaminy D występuje na całym świecie.
Z badań epidemiologicznych wynika, że jej deficyt jest powszechny we wszystkich grupach wiekowych3.
Przewlekły niedobór witaminy D może być przyczyną schorzeń układu kostnego, takich jak krzywica czy osteoporoza, a także zaburzeń układu odpornościowego.
W szerokości geograficznej, w której leży Polska, kąt padania promieni słonecznych już wczesną jesienią jest zbyt mały, aby umożliwić wytwarzanie odpowiednich ilości witaminy D3 w skórze. Badania przeprowadzone na grupie osób dorosłych zamieszkujących tereny północnej Polski wykazały, że w okresie wczesnej jesieni ok. 50% badanych ma niedobór witaminy D, a w okresie zimowym odsetek ten wzrasta nawet do 80%.
Z tego też względu, od października do marca zaleca się suplementację witaminy D, zgodnie z wytycznymi ustalonymi dla Europy Środkowej przy założeniu, że optymalne stężenie witaminy D, mierzone przez oznaczanie stężenia 25-hydroksycholekalcyferolu, powinno wynosić 30-50 ng/mL (75-125 nmol/L)2.
W organizmie ludzkim obie formy [1,25(OH)2D2 i 1,25(OH)2D3] mają zbliżoną aktywność biologiczną23.
Warto nadmienić, że przez fakt, iż aktywność 1-hydroksylazy stwierdza się nie tylko w nerkach, ale także w skórze, łożysku, komórkach kostnych, komórkach przytarczyc, płucach oraz w monocytach i makrofagach, aktywna forma witaminy D może być produkowana lokalnie, w zależności od potrzeb danej komórki4.
Synteza nerkowa1,2,4,12
25(OH)D przekazywana jest, także w połączeniu z białkiem wiążącym (DBP), z wątroby do nerek (a także do niektórych innych tkanek, np. skóry, jelita grubego oraz komórek układu odpornościowego), gdzie, pod wpływem enzymu 1α-hydroksylazy, dochodzi do powstawania w pełni aktywnej formy witaminy D – 1,25(OH)2D.
Synteza wątrobowa1,2,4,12
Witaminy D2 i D3 wytwarzane są w skórze lub dostarczana z pożywieniem. Następnie, razem z białkiem wiążącym DBP, są transportowane do wątroby, gdzie zachodzi pierwszy etap biosyntezy aktywnej postaci witaminy D. Po enzymatycznej hydroksylacji przy węglu C-25 powstaje 25-hydroksywitamina D - 25(OH)D.